Hoe maak je jouw bodem weerbaar, kunstmest overbodig en realiseer je ook nog een goede oogst? Theo Nieuwenhuis, akkerbouwer en bodemadviseur uit Didam, heeft daar een helder antwoord op: “Investeer in de kracht van je eigen bodem.” Compostthee speelt daarin voor Nieuwenhuis een belangrijke rol.
Compostthee is een vloeibare meststof die rechtstreeks op het gewas wordt gespoten. Het klinkt eenvoudig, maar achter de praktijk schuilt een ingenieus systeem die een gezonde kringloop ondersteunt. Het vertegenwoordigt een nieuwe manier van denken en werken, waarbij het microbieel leven in de bodem wordt versterkt. “Compostthee kan een strategische stap zijn in de richting van regeneratieve landbouw.” We duiken met Nieuwenhuis in de praktische kant van compostthee en hoe het agrariërs helpt om de stap naar low input en toekomstbestendige teelt te maken.
Waarom compostthee?
We hebben het niet over de thee zoals je die kent als warme drank. Compostthee is een organische bodembemester dat bruist van het leven. Protisten, aaltjes, schimmelsporen, en bacteriën, alles kom je er in tegen. De voordelen van compostthee zijn veelzijdig. Het voedt de plant, maakt deze weerbaar tegen ziekten en plagen en draagt bij aan een gezonde bodemstructuur. Maar wees niet voorbarig, Nieuwenhuis benadrukt ook dat compostthee nooit een op zichzelf staand medicijn is. “Het is echt niet het ei van Columbus. Ik zie compostthee als een strategisch middel dat onderdeel is van een duurzame bedrijfsvoering. Het kan een goed middel zijn om de lastige eerste jaren chemie vrij door te komen. Het geeft dan net dat laatste zetje om je bodem in balans te krijgen.”
De focus ligt op bodembiologie. Kunstmest en chemische bestrijdingsmiddelen hebben vaak een verarmend effect op de bodem. Deze verstoren de natuurlijke balans van micro-organismen en maken de bodem afhankelijk van externe toevoegingen. Compostthee, daarentegen, brengt leven in de bodem. Hier stimuleert het een harmonieuze samenwerking tussen plant en micro-organismen en vormt de basis voor een veerkrachtige kringloop.
Compostthee brouwen
Centraal staat een grote, grijze brouwinstallatie met een inhoud van achthonderd liter die ondanks zijn eenvoud als een precisie-instrument fungeert. Hier krijgt het water de ideale omstandigheden om zich samen met micro-organismen tot een hoogwaardige compostthee te ontwikkelen. Het proces begint met de toevoeging van humuszuren, fulvinezuren, bonenmeel, havermeel, steenmeel en kelp, om het water stabiel en zacht te maken en als voeding voor het leven in de thee. “Dit voorkomt dat de micro-organismen die we later toevoegen een klap krijgen”, legt Nieuwenhuis uit.
Dan komt de hoofdrolspeler van het proces: twintig liter wormencompost. Deze compost is met zorg geproduceerd door een lokaal bedrijf dat werkt met groenafval, een mest en wormen. Het hele proces, van gecontroleerde beluchting tot vochtregulatie, wordt nauwlettend gemonitord. Het resultaat is een compost die wemelt van leven en vrijwel vrij is van schadelijke pathogenen. Het mengsel in de brouwunit wordt continu belucht met een ventilator gedurende een nacht van acht tot twaalf uur. De toevoer van zuurstof houdt het microbieel leven in de compost actief en gezond.
“Het mooie is dat je de thee ook kunt afstemmen op je eigen behoeften”, vertelt Nieuwenhuis. “Je kan bijvoorbeeld een composttheevariant met zuringbladen maken als je veel last hebt van zuring in je perceel.”
Technische aanpassingen vereist
De creativiteit van Nieuwenhuis lijkt een vereiste voor het succes van zijn bedrijfsvoering. Het toepassen van compostthee vraagt om technische aanpassingen die hij zelf heeft ontwikkeld. Nieuwenhuis vertelt: “Om de compostthee uit te rijden, heb ik een simpele, oude spuit gekocht. Deze spuit had standaard spuitdoppen, maar die raakten telkens verstopt door kleine deeltjes compost in het brouwsel. Daarom heb ik de filters eruit gehaald en de spuitdoppen vervangen door ketsplaatjes. Die plaatjes hebben een opening van vier millimeter, en dat gaat bijna nooit dicht zitten. Dat werkt een stuk beter.”
Ook de werkdruk van de installatie bleek een punt van aandacht. “De druk moet onder één bar blijven”, legt Nieuwenhuis uit. “Als de druk te hoog is, raken aaltjes en andere micro-organismen beschadigd, dat wil je uiteraard niet. Maar dat is niet zo eenvoudig te realiseren. Daar moet je echt mee aan de slag.”
Een andere uitdaging was het toevoegen van afsluiters om morsen te voorkomen. “Je mag niet knoeien op de weg, dus afsluiters zijn verplicht. Maar bij een druk onder één bar blijven die afsluiters dicht zitten. Ik heb daarom alle veertjes uit de afsluiters moeten halen om ze goed werkend te krijgen,” aldus Nieuwenhuis.
Compostthee experiment
“Middels het zogeheten Impuls-project, gesubsidieerd door Deltaplan Agrarisch Waterbeheer (DAW), experimenteren we met compostthee”, vertelt Nieuwenhuis. “Een visueel experiment met gras en bemestingsstrategieën is wat mij betreft erg leuk en leerzaam.” Zo zaaide tuinderij Bodemliefde in Giesbeek gras in vier kokers, gevuld met scherp zand om verschillende bemestingsmethoden te testen.
De eerste koker kreeg kunstmest toegevoegd, wat leidde tot een goed groeiende grasmat. De tweede koker kreeg helemaal niets toegevoegd en toonde alleen een magere ontkieming. De andere twee kokers werden behandeld met compostthee. Bij één toepassing van compostthee ontstond een mooie, groene grasmat met iets minder massa had dan bij kunstmest. De laatste koker kreeg twee toepassingen van compostthee toegediend. Dit leverden een grasmat op met een opbrengst vergelijkbaar met kunstmest. Het grote verschil? In de kokers met compostthee werd na drie maanden een extra centimeter organische stof opgebouwd, iets wat bij kunstmest ontbrak.
Uitdagingen
Hoewel compostthee veel potentie biedt, zijn er ook duidelijke uitdagingen die de brede toepassing ervan op dit moment nog in de weg staan. Nieuwenhuis benadrukt: “Compostthee vraagt tijd, precisie en time management.” Een van de grootste praktische obstakels is het bewerkelijke productieproces. Een compostthee-installatie moet regelmatig grondig worden schoongemaakt om verstoppingen te voorkomen en de kwaliteit van de thee te waarborgen. “Je hebt nou eenmaal te maken met een levend product”, licht Nieuwenhuis toe. Daarnaast moet de thee kort na bereiding worden gebruikt, omdat de micro-organismen anders hun vitaliteit verliezen, tenzij je de thee blijft beluchten. Compostthee opslaan voor later gebruik is dus niet mogelijk. Dit gegeven vraagt om lokale productie en directe toepassing, wat voor veel agrariërs een aanpassing in hun werkproces betekent.
Ook wet- en regelgeving werpen een barrière op. Omdat compostthee gebruikmaakt van organisch materiaal, wordt het al snel geclassificeerd als een ‘afvalstroom.’ Nieuwenhuis legt uit: “Stel dat ik blad- of groenafval van de gemeente krijg, dan mag ik dat eigenlijk niet verwerken. Zodra ik dat wel doe, bijvoorbeeld door er wormen op los te laten, val ik onder de regels voor afvalverwerking. Hiervoor is specifieke certificeringen en bewijslast nodig om aan te tonen dat het eindproduct veilig is en geen schadelijke effecten heeft op mens, dier of milieu.”
Experimenteren als sleutel voor succes
Voor Nieuwenhuis is zijn akkerbouwbedrijf een proeftuin waar de toekomst van duurzame landbouw vorm krijgt. “Als ik iets doe, dan doe ik ook iets niet,” zegt hij. “Alleen door te experimenteren ontdek je wat werkt.” Die nieuwsgierigheid drijft hem om telkens nieuwe technieken en ideeën uit te proberen. Zo onderzoekt Nieuwenhuis hoe gewassen elkaar versterken in strokenteelt. Zijn smalle stroken van drie meter bieden ruimte voor combinaties van gewassen die elkaar ondersteunen. Omdat standaardmachines van loonwerkers niet geschikt zijn, past hij zijn eigen apparatuur aan. “Je moet creatief zijn met wat je hebt,” legt hij uit.
Ook experimenteert hij met bijzondere zadenmengsels, zoals combinaties van granen en peulvruchten die uiteindelijk verwerkt worden in pasta’s. De samenwerking tussen deze gewassen helpt de bodem te verrijken en de opbrengst te vergroten, al blijft de praktijk een uitdaging. “De timing van oogsten is cruciaal. Het graan rijpte dit seizoen sneller dan de peulvruchten, en dat heeft gevolgen voor je opbrengst,” vertelt hij. “En zelfs de verwerking hiervan vraagt om aanpassingen. Molenaars hebben problemen met het malen van dit mengsel. De peulvrucht versmeedt alles. Molenaars verwerken de twee stromen liever apart in het proces. Je wil energiekosten laag houden en een gezond product produceren maar dat blijkt in de praktijk nog lastig.”
Daarnaast test Nieuwenhuis levende mulch om onkruid te onderdrukken. Een mengsel van planten zoals stoppenknollen, postelein, spinazie, spurry, kleine klaver en onraadsklaver leverde gemengde resultaten. “Sommige planten gingen concurreren met mijn gewassen,” zegt Nieuwenhuis. Toch blijft hij optimistisch: “Je leert door te proberen. Elke fout brengt je dichter bij een oplossing.”
De toekomst van compostthee
Om compostthee schaalbaar en toegankelijk te maken, werkt Nieuwenhuis aan praktische oplossingen voor grootschalige akkerbouw. “Het moet simpel en betaalbaar zijn. Alleen dan gaan agrariërs ermee aan de slag,” benadrukt hij.
Samen met een mechanisatiebedrijf denkt hij na over een mobiele brouwinstallatie die agrariërs met elkaar delen. Stel je een compacte machine voor, die eenvoudig schoon te houden is en rechtstreeks op het veld gebruikt kan worden. “Je vult de tank met water en zet de installatie aan. Voeg de compost toe, steek ’s avonds de stekker erin, en de volgende ochtend heb je een volle tank compostthee, klaar om te spuiten,” schetst Nieuwenhuis.
Tekst en beeld: Annabel Klein Woolthuis en Theo Nieuwenhuis
