Veerkracht van de koe hangt nauw samen met een gezonde pens. Hoe houd je de pens gezond? Hoe voorkom je pensverzuring? David Speksnijder, herkauwerdierenarts van de Universitaire Landbouwhuisdierenpraktijk in Utrecht, legde het uit tijdens het Onlinecafé van VKON en het Platform Natuurlijke Veehouderij over veerkracht bij melkkoeien.
De pH in de pens ligt normaal tussen de 5,8 en 6,2. Maar bij een verkeerde voeding kan deze snel dalen. Er ontstaat subklinische pensverzuring. Aan de buitenkant zie je het niet, maar de pens en daarmee de koe, functioneert niet optimaal. De subklinische pensverzuring kan verergeren tot klinische pensverzuring. Dan zie je het ook echt aan de koe. Die is dan traag, gaat meer speekselen, sneller ademen en is dun op de mest.
Micro-organismen in de pens
Om de achtergronden van pensverzuring te kennen, is het allereerst belangrijk te weten welke micro-organismen er in de pens actief zijn. Speksnijder deelt deze op in categorieën. “Belangrijk zijn de celwandverteerders. Maar dit zijn tegelijkertijd de kneusjes in de pens. Ze kunnen namelijk niet tegen een lage pH. Dan heb je nog de groep zetmeelverteerders. Deze kunnen iets beter tegen verzuring, maar leggen ook snel het loodje bij een te lage pH. Dan heb je nog de eencelligen. Die eten onder andere zetmeel op en zorgen voor een bufferwerking. Ook hebben we een groep die we de kamermeisjes noemen. Zij zijn heel belangrijk. De kamermeisjes kunnen namelijk melkzuur verteren en helpen zo de pH stabiel te houden. De bacterie Streptococcus bovis tenslotte, is het onkruid van de pens. Deze bacterie doet het goed bij een pH van 5,5 of lager en kan zich snel vermenigvuldigen. Hij produceert ook nog eens melkzuur en maakt de pens dus nog zuurder.”
Wat zorgt voor daling van de pH?
Pensverzuring ontstaat door onbalans in de pens. Speksnijder legt uit: “Voer je veel snel verteerbare suikers of zetmeel of ineens veel krachtvoer, dan krijg je melkzuurvorming. Dan kan de pH in de pens snel dalen. Als de pH te sterk daalt, sterven de kamermeisjes. Melkzuur wordt dus niet meer afgebroken. De goedaardige bacteriën leggen het loodje en er ontstaat een vicieuze cirkel met nog meer melkzuurvorming.”
Pensverzuring werkt door in de darm
Een vervelende bijkomstigheid bij pensverzuring is dat de penswand wordt aangetast. Hierdoor komen er toxines in de bloedbaan en gaan veel onverteerde voerbestanddelen door naar de dikke darm. “Zeker zetmelen zorgen hierbij voor problemen. Veel zetmelen in de darm zorgt voor navergisting. Zo daalt ook in de dikke darm de pH, waardoor de darmwand wordt aangetast. De opname van voedingsstoffen verloopt niet goed en je krijgt veel onverteerde mest.”
Immuunreactie kost melk
Speksnijder vertelt dat pensverzuring ook het immuunsysteem van de koe activeert en dat kost melk. In de pens en de darm worden gifstoffen geproduceerd die via de bloedbaan in de lever komen. Het lichaam is vervolgens heel druk met het opruimen hiervan en kan minder energie besteden aan andere processen. Door subklinische pensverzuring ontstaan abcessen in de longen en in de lever. Ook kunnen klauwproblemen ontstaan met alle gevolgen voor de voeropname, melkproductie en vruchtbaarheid ten spijt. Het kan vijf à zes weken duren voor de pensflora zijn hersteld. Maar naar gelang de pH in de pens vaker onder de 5,5 komt, duurt het herstel langer.
Hoe voorkom je problemen van pensverzuring?
Om problemen te voorkomen is het belangrijk de zuurtegraad in de pens zo constant mogelijk te houden. “Zorg goed voor de kamermeisjes. Voer niet van de ene op de andere dag een rantsoenwissel door, hoewel dit in de transitie lastig is. Bouw de krachtvoergift niet te snel op. Verstrek een goed rantsoen met veel structuur met minimaal vijftien kilogram drogestof per dag. Structuur is nodig om de koe goed te laten herkauwen. Door herkauwen gaat de koe goed speekselen. Een gezonde koe produceert 150 liter speeksel per dag. Hierin zit drie kilogram bicarbonaat. Dat is een goede buffer.”
Een goede drinkwatervoorziening mag niet vergeten worden. Water draagt bij aan passage en menging in de pens. Belangrijk is dat het goed beschikbaar is, ook voor de koe die lager in de rangorde staat. Speksnijder: “Ik zie wel eens dat melkkoeien water moeten drinken uit klepelbakjes. Dit met als achterliggende gedachte dat de koe de hele dag de tijd zou hebben om te drinken. Maar een koe moet in zo’n kort mogelijke tijd zoveel mogelijk water opnemen. Daarna moet ze weer naar de ligbox gaan om te herkauwen.”
Tekst: Gerben Hofman
